Thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen "đứt gánh" vì Nga rút: Khu vực có ý nghĩa quan trọng với Moscow bị tổn thương?

Nga đã từ bỏ thỏa thuận cho phép vận chuyển ngũ cốc Ukraine an toàn qua Biển Đen. Liệu động thái này có làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng lương thực ở châu Phi - nơi nhập khẩu lúa mì hàng đầu thế giới?

Hãng thông tấn DW (Đức) đưa tin, trong tuần này, Nga đã rút khỏi thỏa thuận do Liên Hợp Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian, cho phép ngũ cốc của Ukraine được xuất khẩu an toàn qua Biển Đen .

Điện Kremlin cho biết, họ rút lui sau khi các nội dung của thỏa thuận - được thống nhất vào tháng 7 năm ngoái và được gia hạn nhiều lần - không được duy trì.

Theo DW, trong vài tháng năm ngoái, kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, các tàu chiến của Nga đã phong tỏa hoạt động xuất khẩu ngũ cốc từ cảng Odesa và các cảng khác của Ukraine, khiến giá lúa mì và các mặt hàng thực phẩm khác tăng vọt.

Việc thiếu ngũ cốc từ Ukraine - được gọi là vựa lúa mì của thế giới - đã làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng lương thực, đặc biệt là ở Trung Đông và châu Phi - nơi nạn đói hoành hành và có nhu cầu nhập khẩu ngũ cốc cao.

Vấn đề an ninh lương thực

Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) cho biết, việc đình chỉ thỏa thuận ngũ cốc có nghĩa là “động mạch chính” cho xuất khẩu lương thực toàn cầu đã bị cắt đứt.

Sau khi Nga rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc, chỉ số hợp đồng lúa mì niêm yết tại Chicago (Mỹ) đã tăng hơn 12%.

WFP cho biết, tại hơn 70 quốc gia đã có nhiều người dân bị đói, trong đó phần lớn là ở châu Phi. Michael Dunford - Giám đốc Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) ở Đông Phi - nói: “Điều này sẽ khiến khả năng cung cấp lương thực của chúng tôi cho những người đang chịu nạn đói trở nên khó khăn hơn nhiều.”

Ông Dunford cũng nói rằng, đã có 80 triệu người trong khu vực bị mất an ninh lương thực trầm trọng. Một loạt các yếu tố bao gồm xung đột, biến đổi khí hậu, cú sốc kinh tế và cả COVID-19 đã thúc đẩy điều đó. Ông Dunford nói thêm, việc đình chỉ sáng kiến này sẽ chỉ làm trầm trọng thêm tình hình vốn đã rất tồi tệ.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo rằng, việc Nga rút lui "làm xấu đi triển vọng an ninh lương thực và có nguy cơ làm tăng thêm lạm phát lương thực toàn cầu, đặc biệt là đối với các nước có thu nhập thấp".

Khu vực Đông Phi - nơi đang phải vật lộn với nạn đói nghiêm trọng - dự kiến sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Ví dụ, tại thủ đô Mogadishu của Somalia, giá lúa mì từng tăng gấp đôi khi chiến sự Nga – Ukraine bùng nổ đã giảm 1/4 sau khi thỏa thuận được ký kết.

Đất nước này, cùng với Ethiopia và Kenya, đã phải đối mặt với đợt hạn hán tồi tệ nhất ở vùng Sừng châu Phi trong nhiều thập kỷ qua.

Ở những nơi khác, cuộc xung đột ở Sudan đã khiến hơn 3 triệu người phải di dời nhà cửa, và nguy cơ thiếu hụt lương thực có thể làm gia tăng khó khăn trong việc cung cấp viện trợ.

Theo trang web của Bộ Ngoại giao Đức, khoảng 350 triệu người trên toàn cầu hiện đang bị ảnh hưởng bởi nạn đói cấp tính.

Bộ Ngoại giao Đức trích dẫn dữ liệu cho thấy, nếu giá lương thực cứ tăng mỗi 1%, thì sẽ có thêm 1 triệu người bị đẩy vào cảnh nghèo đói tuyệt đối. Cần phải lưu ý rằng, có thời điểm trong năm ngoái, giá ngũ cốc đã tăng 23%.

Vai trò của châu Phi đối với Nga

Đáng chú ý, khu vực châu Phi hiện nay đóng một vai trò quan trọng trong chiến lược đối ngoại của Nga. Moscow đã tăng cường hoạt động ngoại giao chưa từng có đối với lục địa này nhằm đa dạng hóa môi trường quan hệ quốc tế của mình trước nỗ lực cô lập và cấm vận Nga từ phương Tây.

Hội nghị Thượng đỉnh Nga - châu Phi lần thứ hai, dự kiến diễn ra tại St. Petersburg ngày 27-28/7 tới, được các nhà tổ chức mô tả là “sự kiện cấp cao nhất và quy mô lớn nhất" trong quan hệ giữa Nga với châu Phi. Sự kiện này cũng hướng đến mục tiêu đạt được "tầm cao mới trong quan hệ đối tác cùng có lợi" giữa đôi bên.

Thống kê cho thấy kim ngạch thương mại song phương năm 2018 đạt 20 tỷ USD, cao gấp 3 lần so với năm 2010 và được dự báo vượt 40 tỷ USD trong năm nay.

Theo Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), Nga cũng là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu của châu Phi khi chiếm 35% thị phần ở lục địa này.

Cách đây hơn 1 tháng, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cũng thực hiện chuyến công du châu Phi từ 29/5 đến 2/6 đến Kenya, Burundi, Mozambique và Nam Phi, nơi ông Lavrov tham dự một cuộc họp cấp bộ trưởng ngoại giao của nhóm BRICS.

Đặc biệt, đây là chuyến thăm thứ 3 của ông Lavrov đến châu Phi riêng trong năm nay, sau các chuyến đi vào tháng 1 tới Nam Phi, Eswatini, Angola, Eritrea và vào tháng 2 tới Mali, Mauritania, Sudan.

Vào ngày 31/5, Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng có cuộc đón tiếp người đồng cấp Eritrea Isaias Afwerki tại Điện Kremlin.

Hiện trạng cung cấp lương thực toàn cầu

Theo hãng tin Reuters, dự trữ ngô toàn cầu bắt đầu niên vụ 2021/22 ở mức thấp nhất trong 6 năm và chiến sự Nga - Ukraine đã khiến giá tăng vọt.

Tuy nhiên, xuất khẩu từ Brazil tăng mạnh kể từ đó đã giúp thúc đẩy nguồn cung, cùng với việc mở lại kênh vận chuyển qua Biển Đen của Ukraine vào tháng 7 năm ngoái.

Theo thỏa thuận nhằm tạo ra một kênh vận chuyển an toàn, Ukraine đã có thể xuất khẩu 32,9 triệu tấn nông sản, bao gồm 16,9 triệu tấn ngô và 8,9 triệu tấn lúa mì.

Trước xung đột, Ukraine đã xuất khẩu khoảng 25 - 30 triệu tấn ngô mỗi năm, chủ yếu qua Biển Đen, và khoảng 16 - 21 triệu tấn lúa mì.

Bộ Nông nghiệp Mỹ đã dự báo, dự trữ ngô toàn cầu vào cuối niên vụ 2023/24 sẽ ở mức cao nhất trong 5 năm. Tuy nhiên, dự trữ lúa mì toàn cầu đang khan hiếm hơn và được dự báo sẽ ở mức thấp nhất trong 8 năm vào cuối niên vụ 2023/24.

Khả năng Nga tái gia nhập thỏa thuận ngũ cốc như thế nào?

Liên Hợp Quốc cho biết sẽ cố gắng đưa đại diện của Nga trở lại bàn đàm phán.

"Tổng thư ký [António Guterres] sẽ tiếp tục tìm kiếm tất cả các con đường có thể để đảm bảo rằng ngũ cốc của Ukraine hoặc ngũ cốc của Nga và phân bón của Nga được đưa ra thị trường toàn cầu... Có một số ý tưởng đang được đưa ra", một tuyên bố của Liên Hợp Quốc cho biết.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cho biết, ông tin rằng Tổng thống Nga Putin muốn thỏa thuận được tiếp tục và sẽ thảo luận với người đứng đầu Điện Kremlin khi họ gặp mặt trực tiếp vào tháng 8.

Trong khi đó, Moscow đã phát đi tín hiệu rằng họ sẽ chỉ quay trở lại thỏa thuận ngũ cốc nếu các quy định được nới lỏng đối với việc xuất khẩu thực phẩm và phân bón của Nga, hiện đang chịu lệnh trừng phạt của phương Tây. Moscow đã cho Liên Hợp Quốc thời hạn 3 tháng để đáp ứng các điều khoản.

Bất chấp cấm vận của phương Tây, xuất khẩu ngũ cốc của Nga đã được hưởng lợi từ lệnh phong tỏa xuất khẩu của Ukraine vào năm ngoái. Theo thống kê từ Hội đồng Ngũ cốc Quốc tế (IGC), tỷ trọng xuất khẩu lúa mì toàn cầu của Nga ước tính đã tăng lên 22,3% vào năm 2022 so với mức 16,6% một năm trước đó.

Trong khi đó, thị phần của Ukraine giảm từ 9,7% xuống còn 8,3%, và đến năm 2024 có thể giảm một nửa chỉ sau 2 năm.